Herb Piły

Herb Piły

W herbie Piły

Herb miasta – każdy powie bez zawahania: jeleń. Ciekawe jest jednak, że Piła mimo, że była miastem królewskim, nie miała w swoim herbie orła królewskiego jak to było w zwyczaju.

A gdybym zapytał: w którą stronę jeleń jest obrócony? W prawo czy lewo? 🙂 a jeśli nie ma orła królewskiego, to może jeleń jest w koronie?

Dlaczego w ogóle jeleń trafił do naszego herbu? Jedną z legend przytoczył historyk, Roman Chwaliszewski. Według niej: „Król Władysław Łokietek miał polować w Puszczy Noteckiej. Przez drogę królewskiego orszaku miał przebiec jeleń. Później król usłyszał odgłosy z głębi puszczy. Skierował się w ich stronę i dotarł do polany, na której spotkał drwali, którzy piłami ścinali drzewa. Osada drwali nie miała nazwy, dlatego król nazwał ją „Piłą”, a w herbie po jakimś czasie znalazł się skaczący jeleń.*

Historia

Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w artykule z 1960 roku. Zachęcam do przeczytania krótkiej historii herbu naszego miasta.

Dziś Piła jest miastem wydzie­lonym w woj. poznańskim. Przed rozbiorami Polski natomiast była małym miasteczkiem królewskim w powiecie wałeckim. Początków tego miasta musimy szukać w okresie jagiellońskim, gdyż przedtem Piła była tylko osadą wiejską. Pierwsza źródłowa wzmianka o mieście Pile pocho­dzi z 1451 r. i dotyczy zmiany właściciela młyna „w mieście królewskim Piła („in oppido re­gio Pila”). Jednak prawo miej­skie (magdeburskie) Piła otrzy­mała urzędowo dopiero w dniu 4 marca 1513 roku.

Piła od początku swego istnie­nia z małymi przerwami była miastem królewskim. Miasta kró­lewskie zwykle miały w swoim herbie — oprócz właściwego znaku — orła królewskiego. Na­sze miasto jednak tego nie po­siadało.

Piła w swoim herbie miała od samego początku jelenia spokoj­nie kroczącego w kierunku pra­wym. Tak można go zobaczyć na pierwszej i najstarszej pieczęci w renesansowej tarczy z napisem dookoła: SIGILLUM REGI PILA ANNO…. (roku nie można do­kładnie odczytać).

Pieczęć ta pochodząca z około 1571 roku znajdowała się przed wojną w Muzeum Czapskich w Krakowie.

Następna pieczęć ma także te­go jelenia, ale bez tarczy i napis: SIGILLUM OPPIDI PILLA 1671 r. Dalsza pieczęć z tym samym jele­niem pochodzi z 1744 roku i jej odcisk znajduje się w Wojewódz­kim Archiwum Państwowym w Poznaniu w księdze grodzkiej wałeckiej 63 f. 31.

Od chwili rozbiorów Polski, tj. od 1772 roku, zachodzą zmiany w herbie naszego miasta. Pieczęć z 1775 roku ma już jelenia skaczącego z koroną królewską na gło­wie i napis: SIGILLUM OPPIDI PILLA 1775 r. Z tego czasu za­chowała się jedna pieczęć z pol­skim napisem na otoku: „PIE­CZĘĆ MAGISTRATU MIASTA NARODOWEGO PIŁY” (kształt owalny). Następna pieczęć była już z napisem w języku niemiec­kim ze skaczącym jeleniem z ko­roną na głowie. Napis brzmiał: STADTGERICHT SIGEL ZU SCHNEIDEMÜHL 1780.

Jedna pieczęć z pierwszej po­łowie XIX wieku miała jeszcze napis dwujęzyczny: STADT’ SCHNEIDEMÜHL — PIŁA

W drugiej połowie XIX wieku była używana pieczęć z napisem: MAGISTRAT SCHNEIDEMÜHL, która miała już orła pruskiego.

Tak więc wszystkie znane nam pieczęcie Piły w okresie jej przy-należności do Polski, tj. do roku 1772, miały w swoim herbie jelenia bez korony, kroczącego w kierunku prawym. Dalsze zaś pieczęcie z okresu lat 1772—1945, miały jelenia z koroną na głowie, skaczącego w kierunku lewym.

Po oswobodzeniu Piły w 1945 r. przyjęto herb miasta według wzorów ostatniego okresu. Opis herbu podany w tygodniku „Piła Mówi Nr 8/9 z dnia 3 li. 1946 r. brzmi następująco: „Godłem miasta Piły jest na biało-srebrnym tle jeleń ze złotą koroną na głowę pędzący przez zielone łąki, zaś w górnej części herbu — mur i trzy wieże.”

Takie godło ozdabia nagłówek naszego pisma.

Natomiast na afiszach II-giej Wystawy Przemysłu, Drobnej Wytwórczości i Handlu w Pile w lipcu 1959 r. ujrzeliśmy stylizowanego jelenia kroczącego, który częściowo wzorowany był na herbie miasta z dawnych czasów.

A poniżej wspomniane w artykule herby z 1946 i 1960

Ciekawe spojrzenie na herb i jego historię możemy przeczytać na blogu: Herby z bliska. 

Piła uzyskała potwierdzenie praw miejskich w 1513 roku i przez większość I Rzeczpospolitej była miastem królewskim. Od samego początku na pieczęciach miejskich, a potem w herbie miasta widniał jeleń w skoku. Po I rozbiorze, gdy Piła trafiła do zaboru pruskiego jeleń z herbu zyskał koronę, a dodatkowo tarczę herbową wieńczyła korona z muru wraz z trzema basztami i bramą miejską pośrodku. Taki wizerunek utrzymano przez cały okres rozbiorowy, czasy dwudziestolecia międzywojennego, a nawet po II wojnie światowej. Formalnie dopiero Uchwała Rady Miasta z 1990 roku przywróciła „przedrozbiorową” wersję herbu, choć już od lat 60-tych zaczęto na nowo korzystać z pierwotnego wizerunku.

O genezę obecności korony w pilskim herbie trwają spory wśród historyków. Ale nie tylko kwestia korony jest problematyczna w miejskiej symbolice. Na początku lat dwutysięcznych na wniosek pilskich radnych rozpoczęły się pracę nad poprawieniem herbu, a miały się skończyć na jubileusz 500-lecia praw miejskich. Radnym nie podobał się zarówno brak korony na głowie jelenia, jak również jego sylwetka, poroże, kopyta i … brak pędzla (fachowa nazwa na przyrodzenie jelenia). Według niektórych włodarzy miasta brak owego pędzla był niewybaczalną kastracją godła, które faktycznie na wizerunkach herbu z XIX czy I poł. XX wieku miało wyeksponowane genitalia. Ale jak to często bywa przy tego typu dyskusjach, rozbudzających wprawdzie emocje opinii publicznej, z pędzla jeleniego i korony zrezygnowano. Po części z powodu negatywnej opinii Komisji Heraldycznej, po części z powodu sprzeciwu części radnych i historyków. Uznano, że obecność korony na głowie nawiązuje do pruskich wzorców, a samo poroże powinno być dla patrzącego na herb wystarczające do właściwej identyfikacji płciowej zwierzęcia.

Herb na banknocie:

I inne:

Herb Piły – współczesność

Niestety, dzisiejszy herb wygląda tak (od 1990):

Był plan pomysł nadania jeleniowi korony i przywrócenia mu męskości, pisano o tym już w 2011 roku. Wszystko miało być gotowe na obchody 500-lecia miasta. Jak widać nic z tego nie wyszło..

Jak dla mnie bardzo ubogo.. Co myślicie?

PS. Nie mogłem się powstrzymać, aby dodać w tym miejscu herb naszego miasta, który pojawił się na choince.

Życie Piły, 5 czerwca 2010