Johanniskirche – ewangelicki kościół św. Jana

Johanniskirche – ewangelicki kościół św. Jana

Johanniskirche – ewangelicki kościół św. Jana

Od 1787 roku, kiedy została założona, aż do 1822 roku wspólnocie protestanckiej w Schneidemühl jako dom modlitwy służyło proste, niewielkie pomieszczenie połączone ze szkołą i kaplicą. Dopiero w 1822 r. konsekrowano ewangelicki kościół – dzisiejszy kościół miejski na Neuer Markt, skromny kościół halowy bez wieży i chóru, który w nawie i emporach ma 750 miejsc (jeżeli ciasno się usiądzie). Drugi kościół, Lutherkirche na 700 miejsc, został zbudowany w 1897 roku.

Budowa kościoła – wygląd zewnętrzny

Po rozbudowie miasta w ostatnich latach, zwłaszcza w wyniku rozbudowy warsztatów kolejowych, koniecznością stała się budowa trzeciego kościoła, o którym będzie mowa poniżej. Wygląd placu budowy i pozycję kościoła na nim przedstawia plan sytuacyjny (rys. 1).

Rys. 1

Nawa boczna, bogato ustrukturowana nadbudówkami szczytowymi, biegnie wzdłuż Bismarckstrasse (rys. 2).

Rys. 2

Wieża znalazła się w południowo-wschodnim narożniku, przez co dominuje w obrazie jaki widzą osoby przybywające od strony miasta (Rys. 3).

Rys. 3

Kościół jest cofnięty w stosunku do pierzei obu ulic, tworząc przedłużający je plac. Do nawy głównej przylega cofnięty chór z niższymi dobudówkami, zakrystią od północy i kotłownią od południa (rys. 4).

Rys. 4

W celu pozyskania miejsc siedzących nawę boczną i wschodnie przęsło nawy głównej zabudowano emporami (rys. 5).

Rys. 5

Kościół ma 820 miejsc, z czego 600 na parterze nawy głównej i bocznej, a 220 na emporach nawy bocznej i obok organów; empora chóru przed organami ma dodatkowo 40 miejsc dla śpiewaków.

Architektura zewnętrzna kościoła opiera się na architekturze zakonnej wschodnich prowincji pruskich. Na betonowych fundamentach spoczywa obłożony granitem cokół, nad którym wznosi się budynek z czerwonej cegły klasztornej. Granitowe kamienie polne obrabiano tylko ciężkimi stalowymi młotami, bez dłut ani groszkowników, pod kątami prostymi, zachowując naturalną szorstkość po odłupaniu. Warstwy cegieł mają spoiny poziome 15 mm i czołowe 12 mm i są fugowane równo z licem. Wieża, szczyt zachodni i trzy szczyty nawy bocznej są podzielone za pomocą otynkowanych osłon z ozdobami szczytowymi przypominającymi maswerk. Pod poziomem zegara wieży oraz pod głównymi gzymsami nawy i chóru biegną tynkowe fryzy, ozdobione maswerkopdobnymi ornamentami w swoistej technice sgraffito. Na zwykły tynk wapienny nakładano drugą, cienką warstwę zaprawy, zabarwionej na głęboką czerń przesianym koksikiem, którą, gdy nieco zastygła, trzykrotnie wapnowano. Wapno to – jeszcze świeże – usuwano w miejscach ornamentów skrobaczkami. Glify okien i drzwi są podzielone kamiennymi profilami (rys. 6).

Rys. 6

Główne wejścia na fasadzie wschodniej i leżące między nimi okna środkowego przedsionka są połączone za pomocą ostrołukowych osłon, których tynkowane powierzchnie również ozdobiono maswerkopodobnymi ornamentami. Tu ornamenty namalowano na całkiem świeżej i pobielonej warstwie tynku farbą kazeinową.

Nad nawą główną znajduje się dach główny o wysokości 13,50 m skonstruowany z drewna i żelaza (rys. 7); nawę boczną przykrywają trzy poprzeczne dachy ze wspomnianymi szczytami, z których wgłębień wyłożonych miedzią trzy proste rzygacze odprowadzają wodę przez przypory do znajdujących się poniżej, zabudowanych odpływów. Dachy pokryte są dachówkami mnich i mniszka, a mierząca 21 m iglica pokryta jest miedzią. Cała wieża mierzy do kuli zwieńczającej 51,50 m.

Rys. 7

Wygląd wewnętrzny

Poniższe zdjęcią oddają wrażenie o wnętrzu kościoła. Konstrukcja ołtarza (rys. 8 i 9) składa się jedynie z częściowo ażurowej, rzeźbionej ramy opartej na predelli, obejmującej wykonany przez malarkę, pannę Klarę Hensel w Berlinie, obraz ołtarzowy przedstawiający Zbawiciela w Ogrodzie Oliwnym. Z boku, do około połowy wysokości obrazu zawieszone są dywany ze złotym przeplataniem. – Ze względu na połączenie z zakrystią ambona (rys. 10) ma kształt wydłużonego prostokąta. Wykonaną z dębu balustradę zdobią częściowo ażurowe rzeźbienia i malowidła. Nie zdecydowano się na założenie poprawiającego głośność baldachimu, co najwyraźniej nie zaszkodziło. – Chrzcielnica (rys. 11) wykonana jest z piaskowca wezerskiego – wyrazisty maswerk obejmuje misę w kształcie kielicha. Organy kościoła mają 36 głosy brzmiących, podzielone na dwa manuały i jeden pedał, z prawie 2000 brzmiącymi piszczałkami. Obudowa podzielona jest na dwie duże boczne wieże i mniejszą centralną, zwieńczoną szczytami, pinaklami i wimpergami. Dzieło to kosztowało ok. 10 000 Marek, obudowa 2000, a malowidła 350.

Malowidła we wnętrzu kościoła wykonali bracia Linnemann z Frankfurtu nad Menem – dbając o kolory, jednak bez dziwactw. Znaczącą dekorację otrzymało prezbiterium ze ścianą z łukiem triumfalnym (rys. 9). Na szerokim fryzie umieszczono tu symbole Zbawiciela i czterech apostołów. Na sklepieniach chóru przedstawiono róże w pnączach oraz rozrzucone gwiazdy. Wysoki cokół tworzy namalowany dywan, nad którym znajduje się galeria maswerków. Oprawiony złotem ołtarz, na którym dominują ciemne, niebieskie i zielone odcienie, wydobywa się efektownie z utrzymanego w szarościach (czerni), czerwieni i żółci otoczenia.

Okna chóru z figuratywnymi wizerunkami również pochodzą z warsztatu braci Linnemann. W środkowym oknie tronuje Chrystus, w bocznych oknach towarzyszą mu Jan Apostoł i Jan Ewangelista, pod wezwaniem których jest kościół. W nawie żebra są podkreślone bardziej zdecydowanymi kolorami, na pomalowane na biało szczyty sklepień bardzo delikatnie wspinają się pnącza róż. Elementy architektoniczne i dolne powierzchnie ścian otrzymały szarą barwę z białymi  spoinami, u góry (ograniczone fryzem tekstowym; gdzieniegdzie zastosowano proste wici i listowie dla podkreślenia kapiteli i podniebień łuków). Od tych stonowanych kolorów efektownie odcinają się balustrady empor i organy w zdecydowanych odcieniach czerwieni, czerni i bieli. Ambona na szarym tle ozdobiona jest czarno-białymi pnączami. Krzesła pomalowano jednolicie, na szarobrązowo, drzwi są w kolorze zielonym lub czerwonym z kontrastującymi czarno-białymi profilami. W dużych oknach nawy umieszczono różnorodnie wzorzyste witraże z kolorowymi fryzami po bokach, obramowujące w szczytach okien półpostacie aniołów, natomiast dolne okna nawy bocznej ozdobiono obrazami w technice en grisaille, aby możliwie stłumić uciążliwe światło padające od dołu.

Ze szczegółów projektu architektonicznego należy jeszcze wspomnieć, że wystające nieco w przestrzeń nawy empory otrzymały bogato profilowane podciągi i filary z maswerkowymi rzeźbieniami. Balustrady zwisają swobodnie przed belkami, są po w prosty sposób podzielone profilowanymi ramami i obramowane od dołu mocno powyrzynaną deską. Podsufitki stropów są podzielone wąskimi listwami na pola (rys. 12).

Skrzydła drzwiowe, osadzone w ostrołukowych otworach drzwiowych, są oczywiście prostokątne. Różnią się po obu stronach wykończeniem. Na prostokątną, profilowaną ramę, uformowaną z poprzecznych i podłużnych belek, naklejono potrójne, sklejone krzyżowo deski i przybito je drewnianymi kołkami. Na tą gładką powierzchnię nałożono listwy ozdobne, wypełniające przestrzeń między powierzchnią drzwi a murem. Zewnętrzne drzwi wejściowe ozdobiono płaskorzeźbami. Rys. 13 pokazuje przykład, a rys. 6 przedstawia drzwi wewnętrzne. Wszystkie drzwi są zawieszone na ręcznie kutych żelaznych okuciach, dopasowanych do różnych kształtów poszczególnych drzwi.

Rys. 13

Kościół ogrzewany jest niskociśnieniowym systemem ogrzewania parowego. Grzejniki żebrowe i gładkie rury są umieszczone na ścianach za ławkami i we wnękach ściennych, zakryte ażurową miedzianą kratką. Kościół jest oświetlony żarowym światłem gazowym. W nawie głównej wisi w dwóch rzędach, nad środkiem rzędów ławek, sześć żyrandoli, równomiernie rozprowadzających światło i dających widoczność ołtarza z empory organowej. Pięciopłomieniowe żyrandole mają ażurowe obręcze ozdobione liśćmi, utrzymywane przez pałąki z ozdobnymi pierścieniami, trzonem i kulą; kolumnowe osłony palników są od dołu zamknięte szklanymi kulami. Lampy naścienne w nawach bocznych mają dwa zakończone płomienie ramiona i są wykonane podobnie do żyrandoli. Wykonane z mosiądzu lampy powstały w szczególnie eleganckiej wersji w odlewni ludwisarskiej C. Voß u. Sohn (Voß i Syn) w Szczecinie. Układ dzwonów składa się z trzech brązowych dzwonów w tonacji es – as – c, ważących łącznie 2225 kg.

Kościół otaczają proste tereny zielone, do których przylega ogród plebanii wybudowanej wyłącznie ze środków gminy.

Projekt i koszt budowy 

Koszt kościoła wyniósł 202 000 marek. Cena za metr sześcienny wyniosła w ten sposób 18,9 marek, za jedno miejsce siedzące 204 marki. Plan budowy, na podstawie wstępnego projektu, opracowanego w Ministerstwie Robót Publicznych pod kierownictwem tajnego radcy budowlanego Hoßfelda, wykonał Przewodniczący Królewskiego Urzędu Budowlanego, radca budowlany Schultz. Pod generalnym kierownictwem pierwszego z wymienionych oraz pod nadzorem rządowego i tajnego radcy budowlanego Schwarze oraz przy udziale odpowiedzialnych miejscowych urzędników budowlanych – radcy budowlanego Schultza, a później rządowego mistrza budowlanego Wohlfartera, dalsze opracowanie planu i lokalne kierownictwo budowy było w rękach niżej podpisanego.

Erdmenger – Kierownik budownictwa Rządowego1)Tłumaczenie „Zentralblatt der Bauverwaltung” Ministerium der Öffentlichen Arbeiten, Nr. 43, Berlin 31. Mai 1913

Po wojnie

Jeszcze przed wojną w Parafia przy kościele św. Janów stanęła w opozycji wobec „Kościoła Niemieckich Chrześcijan” i stanowiła alternatywę dla ewangelików, którzy nie chcieli aby Kościół Chrystusowy stał się narzędziem nazistowskiej propagandy. Stąd duchowni tej Parafii należeli do „Kościoła Wyznającego” . W czasie wojny w wyniku walk w tym obrębie miasta, kościół został zniszczony a kilka lat później po wojnie rozebrany. Pozostała plebania, której piękne elewacja z cegły klinkierowej i muru pruskiego, w okresie stalinizmu została zdewastowana i zamalowana. Zabudowano ozdobny balkon, a w latach siedemdziesiątych dobudowano parterową część podpiwniczoną z dachem płaskim i kryty papą. Budynek wpierw zaadoptowany na przedszkole następnie na Społeczne Technikum Budowlane dziś z powrotem należy do ewangelików i służy celom do których był wybudowany.2)http://www.forum.dawna.pila.pl/viewtopic.php?f=25&t=795&hilit=Zentralblatt+der+Bauverwaltung

Więcej starych pocztówek tego kościoła można obejrzeć klikając TUTAJ

Zobaczyć możesz również oryginalny tekst. Znajdziesz go w tym LINKU.

Przypisy

Przypisy
1 Tłumaczenie „Zentralblatt der Bauverwaltung” Ministerium der Öffentlichen Arbeiten, Nr. 43, Berlin 31. Mai 1913
2 http://www.forum.dawna.pila.pl/viewtopic.php?f=25&t=795&hilit=Zentralblatt+der+Bauverwaltung