Kościół św. Janów
Kościół św. Janów
Najstarszą pilską świątynią był kościół katolicki pw. św. św. Wojciecha, Stanisława i Marcina (wezwanie zmieniono później na św. św. Janów – Chrzciciela i Ewangelistę) stojący nad rzeką Gwdą w miejscu, gdzie znajduje się hotel Gromada. Pierwsze wzmianki pisane o nim pochodzą z połowy XV w. W roku 1619 król Zygmunt III Waza oraz jego żona Konstancja Austriaczka wystawili dwa dokumenty zezwalające na wzniesienie murowanej świątyni, która miała zastąpić wcześniejszą drewnianą budowlę. Prace, przerwane wielkim pożarem miasta, ukończono w 1628 lub 1629 r. Do prezbiterium w stylu późnogotyckim dobudowano w XVIII w. murowaną nawę i dwie wieże. Te ostatnie w latach 1843-1845 gruntownie przebudowano, nadając im kształt znany z licznych kart pocztowych. Kościół został w lutym 1945 r. zrujnowany i wypalony. W takim stanie przetrwał kolejne ponad 30 lat. W 1975 r. świątynię zburzono. Należy wspomnieć, że w tym kościele 6 listopada 1755 r. przyjął sakrament chrztu świętego najznakomitszy z pilan Stanisław Staszic. W drugiej połowie XIX i na początku XX w. pełniło tutaj posługę duszpasterską kilkunastu wikarych polskiego pochodzenia. Za głoszenie słowa Bożego w ojczystym języku i aktywną działalność patriotyczną wśród miejscowych rodaków byli represjonowani przez władze. Najbardziej znany z nich, ksiądz Zygmunt Dykiert, założył w 1917 r. Towarzystwo Śpiewacze „Halka”, a rok później został przewodniczącym polskiej Rady Ludowej w Pile. Kościół św. św. Janów dawni mieszkańcy miasta nazywali „polskim” kościołem.
fragment książki "Było takie miasto" wydane przez Muzeum Stanisława Staszica w Pile
